Dokument, jakim jest testament ma ogromne znaczenie, gdyż za jego pomocą możemy dysponować majątkiem, który gromadziliśmy przez całe życie:

• może go sporządzić każda osoba fizyczna (z reguły pełnoletnia), o ile nie została ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo,
• testament to dokument osobisty, gdyż nie można go sporządzić przez pełnomocnika,
• testament wywołuje skutek prawny po śmierci osoby go sporządzającej,
• testament pozwala decydować spadkodawcy, kto i w jakich częściach nabędzie po nim majątek, czy też poszczególne przedmioty majątkowe – w wypadku braku testamentu spadek podlega dziedziczeniu ustawowemu w częściach narzuconych przez przepisy Kodeksu cywilnego,
• dopóki żyje spadkodawca testament nie rodzi skutków ostatecznych, gdyż spadkodawca może zawsze testament odwołać, zmienić lub sporządzić kolejne testamenty.

Rodzaje testamentów

Najbardziej popularne rodzaje testamentów:

Testament własnoręczny do swojej ważności wymaga napisania go w całości własnoręcznie przez spadkodawcę, pismem ręcznym (a więc nie może być napisany na komputerze czy przez inną osobę niż spadkodawca), podpisany przez nie goi opatrzony datą. Obecność świadków przy sporządzaniu takiego testamentu, wbrew pokutującym poglądom, jest całkowicie zbędna.

Testament notarialny jest sporządzany przez notariusza zgodnie z wyrażoną przez spadkodawcę wolą. Czynność ta z reguły odbywa się w kancelarii notarialnej, jednak w przypadku złego stanu zdrowia spadkodawcy, testament notarialny może zostać sporządzony przez notariusza na przykład w szpitalu lub mieszkaniu testatora.
Bez wątpienia testament notarialny pozwala najlepiej zabezpieczyć prawa spadkodawcy. Notariusz jako profesjonalista wytłumaczy wszystkie zawiłości związane z testamentem oraz pomoże wolę spadkodawcy sformułować w taki sposób, który zagwarantuje jej realizację po śmierci testatora.
Dość często zdarza się, że z testamentów własnoręcznych wynikają nie takie skutki, jakich oczekiwałby spadkodawca. Brak wiedzy prawniczej powoduje, że w testamentach własnoręcznych popełnianych jest szereg błędów a trzeba pamiętać, że przy nieprecyzyjnych zapisach, w razie sporu między zainteresowanymi, testament będzie podlegał ocenie sądu.
Może się też zdarzyć tak, że nieprawidłowe zapisy w testamencie własnoręcznym spowodują, że zgodnie z Kodeksem cywilnym zostaną one zastąpione rozwiązaniami z tej ustawy.
Testament notarialny może zostać, na prośbę testatora, zarejestrowany przez notariusza w Notarialnym Rejestrze Testamentów(NORT) utworzonym przez Krajową Radę Notarialną. Rejestracja jest warta polecenia, gdyż po stronie spadkodawcy nie powoduje żadnych kosztów a jednocześnie umożliwia zainteresowanym odszukanie testamentu, jeżeli np. nie wiedzieli o ni o jego istnieniu. Testament sporządzony w formie aktu notarialnego pozwala skorzystać z wiedzy i doświadczenia notariusza gwarantując jednocześnie spadkodawcy rozporządzenie jego majątkiem na wypadek śmierci, zgodnie z jego zamierzeniami i oczekiwaniem.

Kodeks cywilny przewiduje jeszcze następujące rodzaje testamentów:

Testament alograficzny – spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją wolę ustnie wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy, albo kierownika urzędu stanu cywilnego – na okoliczność czego spisany zostaje protokół.

Testament podróżny – sporządzony przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza przed nimi swoją wolę w obecności dwóch świadków, z czego zostaje spisane pismo.

Testament wojskowy – określony w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej.

Testament ustny – może być sporządzony tylko wtedy, gdy istnieje obawa nagłej śmierci spadkodawcy, a zachowanie zwykłej formy nie jest możliwe.

Zapis zwykły, windykacyjny i polecenie

W testamencie testator może zamieścić zapis zwykły, windykacyjny czy też polecenie. Mimo częściowo wspólnej nazwy, pomiędzy zapisem zwykłym a zapisem windykacyjnym zachodzą bardzo istotne różnice.

Zapis zwykły umożliwia spadkodawcy nałożenie na spadkobiercę ustawowego lub testamentowego zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy). Zapisobierca może żądać wykonania zapisu przez spadkobiercę niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Zapis zwykły może być zawarty w każdym testamencie.

Zapis windykacyjny może być zawarty tylko i wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, a więc przy udziale notariusza. Zapis ten ma tę przewagę nad zapisem zwykłym, że osoba trzecia nabywa przedmiot zapisu, z chwilą śmierci spadkodawcy. Nie trzeba w związku z tym zwracać się z żądaniem do spadkobiercy obciążonego zapisem windykacyjnym o jego wykonanie.
Unika się w ten sposób ewentualnych problemów, jakie mogą się pojawić z jego wykonaniem przy zapisie zwykłym(np. spadkobierca uchyla się od wykonania zapisu, co wymagać będzie postępowania sądowego mającego na celu wyegzekwowanie zapisu).
Przedmioty, które mogą być objęte zapisem windykacyjnym wskazuje Kodeks cywilny. Wszelkich informacji w tym zakresie udzieli notariusz przy spisywaniu testamentu.
Polecenie natomiast jest nałożeniem na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem (np. polecenie co do formy pochówku spadkodawcy, obowiązku ukończenia przez spadkobiercę określonej szkoły).

Wydziedziczenie

Instytucja wydziedziczenia pozwala spadkodawcy pozbawić zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), małżonka i rodziców prawa do zachowku.
Zachowek jest zabezpieczeniem tych spadkobierców ustawowych w sytuacji, gdy zostali oni wykluczeni od dziedziczenia poprzez powołanie spadkobierców testamentowych.
Takim pominiętym spadkobiercom ustawowym przysługuje zachowek:

• wysokości 2/3 wartości udziału spadkowego, gdyby dziedziczył spadek na podstawie ustawy, jeżeli spadkobierca jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny jest małoletni,
• wysokości 1/2 tego udziału w innych przypadkach.

Wydziedziczenia dokonuje się w testamencie. Przyczyny dla których można dokonać wydziedziczenia określają przepisy Kodeksu cywilnego. Nie zawsze przyczyny, subiektywnie postrzegane przez testatora jako istotny powód wydziedziczenia spadkobiercy, odpowiadają przyczynom przewidzianym w Kodeksie cywilnym.
Wydziedziczony spadkobierca może usiłować podważyć skuteczność wydziedziczenia. Sytuacja taka będzie podlegała ocenie sądu .Wydziedziczenie jest trudną i delikatną materią a w związku z tym warto zasięgnąć porady notariusza, który jako profesjonalista dysponuje w tym zakresie pożądaną wiedzą i doświadczeniem. 

Partner strategiczny: PZU

Wyjeżdżając z Polski na stałe, np. do pracy i koncentrując za granicą swoje interesy życiowe wiążemy z obcym systemem prawnym także swoje sprawy z zakresu dziedziczenia i spadków. Chcąc uchronić spadkobierców przed komplikacjami, które wynikać mogą zarówno z właściwości obcego prawa, jak i konieczności rozstrzygnięcia sprawy spadkowej zagranicą warto pamiętać o sposobach zapobiegania im. Podstawową rolę w tym zakresie pełnić będzie polski notariusz, który może w taki sposób sporządzić nasz testament, aby te zagrożenia nie wystąpiły. W razie śmierci spadkodawcy, który pozostawił spadek zarówno w Polsce, jak i zagranicą notariusz może, w świetle obowiązujących od 17 sierpnia 2015 r., przepisów rozstrzygnąć sprawę spadkową nie tylko w taki sposób, by uporządkować dziedziczenie w Polsce, lecz także odnieść się skutecznie do zagranicznej masy spadkowej – wydając tzw. Europejskie Poświadczenie Spadkowe. Polski notariusz może sporządzić Akt Poświadczenia Dziedziczenia również jeżeli sprawa spadkowa podlega prawu obcemu.

Prawo właściwe dla spadku

Prawo właściwe dla spadku (dziedziczenia)to prawo, w świetle którego rozstrzygana jest sprawa spadkowa po śmierci spadkodawcy. Od 17 sierpnia 2015 r. (w stosunku do spadków otwartych w tej dacie i po niej) prawem właściwym dla dziedziczenia jest zasadniczo prawo miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy z chwili śmierci. Jedyną możliwością uniknięcia przyszłego negatywnego wpływu prawa obcego na spadkobranie po Polakach na stałe przebywających zagranicą jest sporządzenie przez nich przed notariuszem testamentu z wyborem prawa polskiego.

Jurysdykcja spadkowa

W sprawie spadkowej właściwe są sądy tego państwa UE, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Oznacza to, że w przypadku śmierci obywatela polskiego, którego interesy życiowe koncentrowały się w państwie UE (Uwaga! w rozumieniu europejskiego prawa spadkowego Wielka Brytania, Irlandia i Dania nie są państwami UE) właściwy dla rozstrzygnięcia jurysdykcji spadkowej będzie sąd lub notariusz danego państwa Unii Europejskiej. Zmiana jurysdykcji możliwa jest jedynie w przypadku sporządzenia testamentu z wyborem prawa przez spadkodawcę, jeżeli spadkobiercy i zapisobiercy zawrą umową prorogacyjną.

Wybór prawa

Skorzystanie z możliwości wyboru prawa ojczystego w testamencie jest jedyną metodą zastąpienia prawa miejsca zwykłego pobytu w przyszłej sprawie spadkowej prawem ojczystym. Notariusze polscy sporządzają testamenty z wyborem prawa polskiego jako właściwego dla sprawy spadkowej.

Umowa prorogacyjna

Sporządzenie testamentu z wyborem prawa polskiego dokonanym przed polskim notariuszem daje spadkobiercom możliwość ustalenia, niezależnie od miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci, że sprawa spadkowa podlegać będzie nie tylko prawu polskiemu (co wynika z samego faktu wyboru tego prawa przez spadkobiercę), lecz również polskiej jurysdykcji spadkowej. W tym przypadku konieczne jest, by osoby te sporządziły tak zwaną umowę prorogacyjną wskazującą na wybór przez nich polskiej jurysdykcji spadkowej. Pamiętać należy, że umowa prorogacyjna ustanawiająca polską jurysdykcję możliwa jest jedynie wówczas, gdy spadkodawca pozostawił testament z wyborem prawa polskiego lub testament sprzed 17 sierpnia 2015 r. bez wyboru prawa. Umowa prorogacyjna nie wymaga szczególnej formy, natomiast aby uniknąć dodatkowych komplikacji wynikających z nieskuteczności takiej umowy warto, aby sporządzona została przez polskiego notariusza.

Odrzucenie lub przyjęcie spadku zagranicznego

Zgodnie z przepisami europejskiego rozporządzenia spadkowego możliwe jest złożenie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu zagranicznego spadku przed polskim notariuszem. Oświadczenie takie jest skuteczne w innym państwie Unii Europejskiej, jeżeli zostało sporządzone zgodnie z regułami formalnymi wynikającymi z prawa polskiego. Chcąc odrzucić lub przyjąć spadek zagraniczny wystarczy udać się do polskiego notariusza, który zagwarantuje prawidłowe wykonanie takiej czynności.

Dokumenty poświadczające dziedziczenie „międzynarodowe”

Mechanizmem, który ma zastosowanie do majątku spadkowego zagranicą pochodzącego ze spadku otwartego, od 17 sierpnia 2015 r. jest Europejskie Poświadczenie Spadkowe (EPS). Europejskie Poświadczenie Spadkowe może być wydane przez polskiego notariusza. Notariusz będzie mógł przystąpić do wydania Europejskiego Poświadczenia Spadkowego po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia. EPS ma zastosowanie wyłącznie w krajach Unii Europejskiej i jedynie do spadków po osobach zmarłych po 16sierpnia 2015 r. Polski notariusz sporządza Europejskie Poświadczenie Spadkowe na wniosek osoby zainteresowanej (spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego),jeżeli w sprawie spadkowej obowiązuje jurysdykcja krajowa. Jeżeli sprawa spadkowa podlega prawu obcemu notariusz może ustalić treść obcego prawa właściwego dla spadku. Należy jednak pamiętać, że jest to proces długotrwały i kosztowny .Sporządzone przed polskim notariuszem EPS pozwala na udowodnienie praw spadkobierców do majątku spadkowego we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Nie jest wówczas konieczne przeprowadzanie jakiegokolwiek dodatkowego postępowania spadkowego.

Partner strategiczny: PZU

Po śmierci bliskiej osoby należy przeprowadzić postępowanie spadkowe. Od roku 2007 można to zrobić w sądzie (stwierdzenie nabycia spadku) lub przed notariuszem (Akt Poświadczenia Dziedziczenia).

Notarialne poświadczenie dziedziczenia odbywa się poprzez jednoczesne stawienie się wszystkich spadkobierców w kancelarii dowolnie wybranego notariusza na terenie Polski i ich zgodne oświadczenie, że chcą przed notariuszem poświadczyć dziedziczenie po osobie zmarłej.

Akt Poświadczenia Dziedziczenia

Notariusz sporządzi Akt Poświadczenia Dziedziczenia tylko wówczas, gdy nie ma wątpliwości co do kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia. Jeżeli istnieje w tym zakresie spór lub niejasność, sprawa trafi do sądu.

Dokumenty niezbędne do wydania APD:

• odpis aktu zgonu spadkodawcy;
• dokument, z którego wynika numer PESEL spadkodawcy(np. zaświadczenie z wydziału meldunkowego);
• odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy(mężczyźni i kobiety niezamężne – akt urodzenia, kobiety zamężne – dodatkowo akt małżeństwa);
• inne dokumenty, np. odpis księgi wieczystej.

Spadkobiercy zobowiązani są do przedstawienia notariuszowi testamentu spadkodawcy, jeśli takowy posiadają. W innym przypadku możliwe jest zlecenie notariuszowi poszukiwania dokumentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów.

Jeśli wszystkie zainteresowane osoby, których krąg ustali notariusz, są zgodne co do wydania Aktu Poświadczenia Dziedziczenia, notariusz sporządzi protokół dziedziczenia w formie aktu notarialnego. W protokole notariusz odbiera od osób zainteresowanych oświadczenia, na podstawie których możliwe będzie ustalenie, komu i w jakich udziałach przypada spadek.

Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz przygotuje Akt Poświadczenia Dziedziczenia, w którym poświadcza, kto i w jakich udziałach nabył spadek po osobie zmarłej. Niezwłocznie po sporządzeniu zostaje on zarejestrowany Rejestrze Spadkowym. Zarejestrowany Akt Poświadczenia Dziedziczenia stanowi dokument potwierdzający prawa spadkobierców do spadku i wywiera takie same skutki jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Europejskie Poświadczenie Spadkowe

Od 17 sierpnia 2015 r. obowiązuje Europejskie Rozporządzenie Spadkowe, w myśl którego w razie śmierci Polaka, który pozostawił spadek zarówno w Polsce, jak i zagranicą, sprawę spadkową można rozstrzygnąć w polskiej kancelarii notarialnej w taki sposób, aby uporządkować dziedziczenie w Polsce i jednocześnie odnieść się do zagranicznej masy spadkowej.

Służy temu tzw. Europejskie Poświadczenie Spadkowe – dokument potwierdzający, że osoba w nim wymieniona posiada określone w dokumencie prawa do spadku. Europejskie Rozporządzenie Spadkowe obowiązuje niemal w całej Unii Europejskiej, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Danii oraz Irlandii.

Partner strategiczny: PZU

W Polsce najbardziej popularne są testamenty sporządzane osobiście przez testatora (tzw. testamenty własnoręczne, holograficzne) oraz testamenty notarialne. Wszystkie dopuszczalne w polskim prawie sposoby sporządzenia testamentu mają taką samą moc prawną i wywierają takie same skutki.

Jak sporządzić testament?

• testament może sporządzić każda osoba pełnoletnia, o ile nie została ubezwłasnowolniona;
• testamentu nie można sporządzić przez pełnomocnika;
• za życia spadkodawcy testament nie wywołuje skutków prawnych – spadkodawca może dowolnie dysponować swoim majątkiem, może testament zmienić, odwołać lub sporządzić kolejny;
• aby testament własnoręczny był ważny, musi być w całości napisany własnoręcznie, opatrzony podpisem i datą sporządzenia.

Dlaczego testament notarialny?

• notariusz potwierdzi tożsamość spadkodawcy i upewni się, jaka jest rzeczywista wola testatora – to pozwoli uniknąć wątpliwości dotyczących zarówno osoby, która testament sporządziła, jak i jego zapisów;
• obecność notariusza przy sporządzaniu testamentu gwarantuje jego poprawność pod względem prawnym – nieprecyzyjne zapisy mogą prowadzić do sporu pomiędzy spadkobiercami (spory rozstrzyga sąd i może się zdarzyć, że wola spadkodawcy zostanie, zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego, zastąpiona zasadami ustawowymi);
• podważenie testamentu w formie aktu notarialnego jest stosunkowo trudne – czynności dokonane przez notariusza mają charakter dokumentu urzędowego;
• notariusz jako profesjonalista wytłumaczy wszelkie zawiłości związane z testamentem oraz zaproponuje takie zapisy, które pozwolą w pełni zrealizować zamierzenia testatora;
• sporządzenie testamentu notarialnego z reguły odbywa się w kancelarii notarialnej, ale w sytuacji wyjątkowej (np. zły stan zdrowia testatora) może odbyć się także w mieszkaniu testatora, domu opieki czy szpitalu;
• na prośbę testatora testament notarialny może zostać zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT) utworzonym przez Krajową Radę Notarialną – rejestracja dla spadkodawcy jest bezpłatna i ułatwia zainteresowanym szybkie odszukanie testamentu po śmierci testatora.

Partner strategiczny: PZU

W stosunkach rodzinnych najpopularniejszą formą przekazania majątku jest umowa darowizny. Rodzice lub dziadkowie przekazują dzieciom lub wnukom majątek w postaci m.in. nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, ruchomości: np. samochodu, jak również pieniądze.

Istota umowy

Istota umowy darowizny polega na tym, że darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Od darczyńcy zależy, komu będzie chciał przekazać majątek lub poszczególne jego składniki. Zawarcie umowy następuje w momencie złożenia oświadczenia woli. Oprócz oświadczenia darczyńcy musi być też złożone oświadczenie woli przez obdarowanego o przyjęciu darowizny – nie można bowiem obdarować kogoś wbrew jego woli. Darczyńcą i obdarowanym może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna (np. fundacja, spółka z o.o., spółka akcyjna), jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka jawna).

Darczyńca musi być pełnoletni i nieubezwłasnowolniony, tzn. musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Kiedy obdarowanym jest osoba małoletnia, która niema pełnej zdolności do czynności prawnych, wówczas oświadczenie o przyjęciu darowizny składają jego rodzice. Jednak gdyby darowizna była obciążona jakimikolwiek prawami lub długami, to sąd rejonowy musi wydać rodzicom zgodę na przyjęcie przez małoletniego obciążonej darowizny.

Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Ale jeśli forma aktu notarialnego nie została zachowana, to umowa darowizny i tak będzie ważna –pod warunkiem, że przyrzeczone świadczenie zostało już spełnione. Nie dotyczy to rozporządzeń nieruchomością – te zawsze wymagają formy aktu notarialnego.

Przedmiot darowizny

Przedmiot darowizny – niezależnie od tego, czy został podarowany obdarowanemu, np. dziecku przed zawarciem małżeństwa czy w trakcie małżeństwa– będzie stanowił majątek osobisty obdarowanego, niezależnie od ustroju majątkowego obowiązującego w jego małżeństwie. Ta sama zasada obowiązuje, gdy obdarowany sprzeda rzecz otrzymaną w darowiźnie i za środki otrzymane ze sprzedaży nabędzie inny składnik majątkowy – on też będzie stanowił majątek osobisty obdarowanego.

Darczyńca może nałożyć na obdarowanego w umowie darowizny obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania(polecenie). Nałożenie obowiązku polecenia może mieć na względzie interes darczyńcy (np. pomoc przy remoncie)lub interes osoby trzeciej (np. udzielenie pomocy i wsparcia). Przedmiotem polecenia może być też czynność czysto faktyczna (np. opiekowanie się grobem).

Ważne: darowizny dokonane na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy są zwolnione w całości z podatku od spadków i darowizn.

Partner strategiczny: PZU

Umowa o dożywocie to jedna z form uzyskania świadczeń w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. Zawierając umowę o dożywocie, właściciel zobowiązuje się przenieść na inną osobę własność nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie.

Nabywca nieruchomości w ramach ogólnego zobowiązania do utrzymania zbywcy (dożywotnika) przyjmuje na siebie obowiązki, które najczęściej sprowadzają się do:

• przyjęcia zbywcy jako domownika,
• zapewnienia wyżywienia, ubrania, światła i opału,
• udzielenia niezbędnej opieki i pomocy oraz pielęgnowania go w chorobie,
• sprawienia zbywcy własnym kosztem pogrzebu i wystawienia nagrobka odpowiadającego miejscowym zwyczajom.

Wymienione zobowiązania są tylko przykładem. Przyjmuje się, że zakres obowiązków nabywcy do utrzymania dożywotnika sięga tak daleko, aby nie musiał on poszukiwać innych źródeł utrzymania.

Z uwagi na trudną do przewidzenia długość życia oraz potrzeby dożywotnika strony mogą określić inne świadczenia.

Ważne: Dożywocie można zastrzec nie tylko na rzecz osoby przenoszącej własność mieszkania, ale także na rzecz osoby bliskiej zbywcy. Za osobę bliską uważa się nie tylko krewnego czy powinowatego, ale również osobę, z którą utrzymywał ścisłe kontakty osobiste mające charakter trwały (np. osobę pozostającą ze zbywcą w związku partnerskim lub innym związku nieformalnym).

Same uprawnienia dożywotników są uprawnieniami ściśle osobistymi – przysługują tylko dożywotnikom wskazanym w umowie. Są niezbywalne i wygasają wraz z ich śmiercią.

Ważne: Przedmiotem umowy o dożywocie może być każda nieruchomość (grunt, budynek, lokal), ale nie może nim być spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

Przeniesienie własności nieruchomości następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia (informacja o tym pojawia się w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości). Oznacza to, że kolejny nabywca nieruchomości ponosi także osobistą odpowiedzialność za świadczenia na rzecz dożywotników.

Umowa o dożywocie jest umową odpłatną i nabyta tą drogą nieruchomość wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Oznacza to, że zobowiązania, jakie przyjmują na siebie nabywcy-małżonkowie, będą realizowane z ich majątku wspólnego.

Umowa o dożywocie z reguły zawierana jest pomiędzy osobami bliskimi (krewnymi lub powinowatymi) lub osobami pozostającymi w dobrych relacjach. Jednak życie dostarcza przykładów, że wzajemne stosunki mogą ulec pogorszeniu i niemożliwe jest dalsze pozostawanie ze sobą dożywotników i nabywców nieruchomości pod jednym dachem. W takiej sytuacji istnieje możliwość zamiany dożywocia na rentę, czyli świadczenie określonej kwoty pieniężnej. Decyzję o takiej zamianie może wydać wyłącznie sąd.

Partner strategiczny: PZU

Istotą umowy renty jest zobowiązanie jednej ze stron (wypłacającego rentę) do spełniania na rzecz drugiej strony (uprawnionego do renty) świadczeń określonych w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku w ustalonych, regularnych odstępach czasu.

Przy umowie renty nie ma znaczenia sytuacja majątkowa uprawnionego. Kodeks cywilny, który reguluje tę umowę, nie wprowadza żadnego kryterium ani w odniesieniu do osoby uprawnionej, ani dla jakichkolwiek dodatkowych warunków jej ustanowienia. Umowa renty może służyć osobom starszym dla uzyskania dodatkowego przychodu finansowego, ale może też być sposobem na umożliwienie innej osobie podjęcia nauki, zdobycia zawodu, rehabilitacji, itp.

Umowa renty może być zawarta na czas określony albo nieokreślony. W drugim przypadku najczęściej przyjmuje formę renty dożywotniej, w pierwszym zaś może być ustanowiona do czasu wystąpienia określonego zdarzenia, np. do czasu uzyskania przez osobę uprawnioną pełnoletniości.

Prawo do renty jest prawem o charakterze osobistym, ściśle powiązanym z osobą uprawnionego, dlatego przyjmuje się, iż uprawnionym z tytułu renty może być wyłącznie osoba fizyczna. Prawo do renty jest prawem niezbywalnym, gaśnie najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego i nie może być przeniesione na inną osobę w drodze cesji.

Renta może być ustanowiona jako umowa o charakterze odpłatnym lub nieodpłatnym. W pierwszym przypadku stosowane są przepisy o sprzedaży, zaś w drugim przepisy o darowiźnie.

Umowa renty powinna być stwierdzona pismem. Umowa renty może być zastosowana do przeniesienia za wynagrodzeniem każdego prawa własności nieruchomości, użytkowania wieczystego czy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. W przypadku gdy przy zawieraniu umowy renty o charakterze odpłatnym wynagrodzeniem będzie przeniesienie własności nieruchomości, konieczna jest forma aktu notarialnego. Niezachowanie jej skutkuje nieważnością czynności prawnej.

Do umowy renty o charakterze nieodpłatnym znajdują zastosowanie przepisy o darowiźnie i takie zobowiązanie do wypłacenia renty powinno być pod rygorem nieważności ustanowione w formie aktu notarialnego, zatem umowa renty zawarta bez formy aktu notarialnego tylko wtedy będzie ważna, gdy świadczenie zostało spełnione.

Ważne: nabycie rzeczy lub praw tytułem nieodpłatnej renty przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę nie będzie opodatkowane podatkiem od spadków i darowizn (art. 4a ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn – tekst jednolity Dz. U. z 2017 r.poz. 833, 858). W przypadku nabycia rzeczy lub praw tytułem odpłatnej renty(za wynagrodzeniem) od 1 stycznia 2007 roku nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, gdyż umowa renty nie jest obecnie wymieniona w art.1 ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz.1 1 50 ze zm.)

Partner strategiczny: PZU

Każda umowa wymaga przemyślenia. Pochopność może doprowadzić do utraty majątku – zwłaszcza nieruchomości – o charakterze trwałym i niezgodnym z zamierzeniami zainteresowanych. Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest jedną z form zabezpieczenia wierzyciela w przypadku braku wypłacalności dłużnika, polegającą na przeniesieniu na wierzyciela własności rzeczy ruchomych bądź nieruchomości.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie, którego przedmiotem jest nieruchomość, jest prawnie dopuszczalne. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie jest najczęściej stosowana jak o zabezpieczenie spłaty pożyczki. W wyniku przewłaszczenia dłużnik przenosi własność nieruchomości na wierzyciela, z zastrzeżeniem zobowiązania wierzyciela do powrotnego przeniesienia własności po spłacie pożyczki.

Ważne jest, aby umowa zawierała niezbędne elementy zabezpieczające również interesy dłużnika, który częstokroć dokonuje przewłaszczenia nieruchomości o wartości znacznie przewyższającej wartość długu.

I tak, koniecznym jest zobowiązanie wierzyciela do powrotnego przeniesienia własności po rozliczeniu długu przez dłużnika oraz wprowadzenie uregulowań, które szczegółowo ustalają tryb dokonywania wyceny nieruchomości (w przypadku nierozliczenia długu przez dłużnika) dla potrzeb jej wymuszonej sprzedaży, jak również ustalenie zasad rozliczenia ewentualnej różnicy wartości pomiędzy kwotą długu a kwotą uzyskaną ze sprzedaży nieruchomości (zwrot dłużnikowi różnicy wartości).Przy zachowaniu powyższych zasad umowa przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie stanowić może rzetelny sposób zabezpieczania wierzytelności.

Niespłacenie długu (pożyczki) doprowadza do bezpowrotnej utraty własności nieruchomości. Ten skutek jest powodem nierzadko spóźnionej refleksji osób akceptujących wskazany sposób zabezpieczenia i nieumiejętności dalszych działań prawnych związanych z rozliczeniem wartości nieruchomości w stosunku do długu(np. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wierzyciela).

Partner strategiczny: PZU

Kiedy trzeba dokonać czynności prawnej w formie notarialnej?

Czy wiesz, że w Polsce wiele czynności prawnych, z uwagi na bezpieczeństwo obrotu, wymaga formy notarialnej, najczęściej formy aktu notarialnego? Niezachowanie wymaganej prawem formy notarialnej skutkuje nieważnością dokonanej czynności prawnej.

Przeniesienie własności nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

Każde przeniesienie własności nieruchomości wymaga, pod rygorem nieważności, formy aktu notarialnego. Wszelkie umowy pisemne w tym zakresie będą nieważne. Uważaj na osoby proponujące ci przeniesienie własności nieruchomości w drodze zwykłej, pisemnej umowy. Albo nie posiadają one wymaganej wiedzy, albo wprost przeciwnie – z pełną świadomością chcą cię oszukać. Taka umowa musi być zawarta u notariusza. Powyższe zasady dotyczą także przeniesienia prawa użytkowania wieczystego gruntów lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego.

Działy spadku, podziały majątku wspólnego, zniesienia współwłasności

Przeniesienie własności nieruchomości to nie tylko umowa sprzedaży czy darowizny. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, prawo użytkowania wieczystego gruntów lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, to dział takich składników majątkowych wymaga również formy aktu notarialnego. Umowa w innej formie będzie nieważna. To samo dotyczy sytuacji, w której w skład majątku wspólnego małżonków wchodzą wymienione wyżej rzeczy lub prawa. Podział takiego majątku, np. po rozwodzie, wymaga również formy aktu notarialnego.

Niechciane długi spadkowe

Bardzo często niektórzy spadkobiercy nie chcą dziedziczyć majątku spadkowego, gdyż w skład spadku wchodzą np. długi. Spadek w określonym terminie można odrzucić, ale wymaga to wizyty u notariusza, który nie tylko sporządzi odpowiednie oświadczenie, ale także wyjaśni, jakie są skutki prawne odrzucenia spadku. Nie zawsze są one korzystne dla odrzucającego spadek i dla jego rodziny. Czasami warto przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Zrzeczenie się dziedziczenia lub zrzeczenie się zachowku

Niewiele osób wie, że jeszcze za życia spadkodawcy jego przyszły spadkobierca ustawowy może się zrzec całkowicie dziedziczenia po spadkodawcy. Wymaga to jednak obecności zarówno spadkodawcy, jaki spadkobiercy u notariusza i zawarcia przez nich, w formie aktu notarialnego, umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia. Bardzo często pozwala to rozwiązać wiele trudnych sytuacji rodzinnych. W drodze podobnej umowy osoba uprawniona do zachowku może się zrzec swojego uprawnienia, ale wymaga to również umowy w formie aktu notarialnego.

Małżeńskie umowy majątkowe

Coraz większą popularność zyskują w Polsce umowy, w których małżonkowie postanawiają, że w ich małżeństwie obowiązywać będzie ustrój rozdzielności majątkowej. Wymaga to jednak zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej w formie aktu notarialnego. Ustanowienie rozdzielności majątkowej oznacza, że w małżeństwie przestaje istnieć od tego momentu wspólność ustawowa. Taką umowę można też zawrzeć przed zawarciem małżeństwa i wówczas w małżeństwie w ogóle nie powstanie wspólność ustawowa. Jest to bardzo często praktykowane w sytuacji, gdy jeden lub oboje małżonkowie prowadzą działalność gospodarczą, co wymaga daleko większej swobody w samodzielnym podejmowaniu wszelkich decyzji majątkowych. Bardzo często rozdzielność majątkowa wybierana jest przez osoby zawierające powtórne związki małżeńskie.

Warto wiedzieć, że od 2004 roku w Polsce istnieje drugi typ rozdzielności majątkowej, tzn. rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Powinna ona być brana pod uwagę przez takie małżeństwa, w których tylko jeden z małżonków pracuje zawodowo, a drugi poświęca się np. prowadzeniu domu i wychowywani u dzieci. Taka umowa zabezpiecza interesy małżonka słabszego ekonomicznie, np. na wypadek rozwodu.

Przedwstępne umowy sprzedaży

Co do zasady, tego typu umowa nie wymaga formy aktu notarialnego. Warto jednak wiedzieć, że jeżeli przedwstępna umowa sprzedaży dotyczy nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego gruntu czy też spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, to umowa pisemna nie wywołuje takich samych skutków, jak taka sama umowa zawarta w formie notarialnej. Umowa notarialna jest zdecydowanie bezpieczniejsza, ponieważ wiąże mocniej obie strony umowy i tylko taka umowa jest gwarancją, że możemy, na drodze sądowej, dochodzić wykonania umowy przedwstępnej. Również tylko taka umowa daje możliwość ujawnienia naszych roszczeń z umowy przedwstępnej w księdze wieczystej, co zdecydowanie podwyższa bezpieczeństwo całej transakcji. Przy umowach, gdzie często wydajemy całe oszczędności na wymarzoną nieruchomość ,warto zadbać o swoje bezpieczeństwo i nie posługiwać się niesprawdzonymi, często błędnymi wzoramiumów znalezionymi np. w internecie. Notariusz nie tylko sporządzi profesjonalnie taką umowę, ale także wyjaśni wszystkie jej zapisy i skutki prawne poszczególnych postanowień umownych.

PAMIĘTAJ!

Pytaj notariusza o wszystko, czego nie rozumiesz, i nie zatajaj przed nim żadnych okoliczności związanych z zawarciem umowy. Jeżeli bierzesz pożyczkę, powiedz, w jakiej rzeczywiście kwocie ją otrzymałeś. Jeżeli ustaliłeś cenę sprzedaży, to powiedz, jaka część naprawdę została już zapłacona na twoją rzecz, a ile jeszcze kupujący musi ci dopłacić. Jeżeli wprowadzasz w błąd notariusza albo nie mówisz mu o wszystkich okolicznościach, to uniemożliwiasz mu właściwą dbałość o bezpieczeństwo twoje i twojego majątku.

Partner strategiczny: PZU